__________________________________________________________________________
___
__ ___ ___ _ ___ ____ | _| _ _ _ ___
/ _|| || | | || | |_ || |_ | \ | || || |
/ / | | || | | | || | | / / | _| | \| || || | |
_/ / | _|| | | _| || \ / /_ | |_ | |\ || || |
|__/ |_| |___|| | ||_|\_\|____||___| |_| |_||_||_|_|
|___|
__________________________________________________________________________
Piatek, 17.01.1992 Nr 8
__________________________________________________________________________
W numerze:
Richard S. Jacobs - The big chill Polish style
Nie oskarzam Polakow - wywiad z prezydentem Litwy Landsbergisem
Czy Litwa zmierza do dyktatury? - wywiad z byla premier Litwy Prunskiene
Piotr Bohdan Tyszko - Drugi glos z oddali
Jurek Krzystek - Muzyka wspolczesna - dla kogo?
Zbigniew J. Pasek - Historia Polski - dzien po dniu. Styczen
__________________________________________________________________________
Od redakcji:
Kilka uwag do tego numeru "Spojrzen". Artykul R. Jacobsa jest z cyklu
'travelogow'. Doswiadczenie list dyskusyjnych uczy, ze teksty takie
sa czytane i dosc zywo odbierane. Mamy nadzieje ze i ten bedzie
interesujacy.
Dwa przedruki na temat Litwy zamieszczamy rowniez pamietajac o dyskusjach
na Poland-L, zakonczonych spisaniem listu do Landsbergisa. Sa to dwa
rozne glosy - nie zajmujemy stanowiska w tej sprawie, uznajac, ze jezeli
nawet w Polsce trudno zachowac obiektywny poglad, tym bardziej jest to
niemozliwe z perspektywy Pacyfiku lub Normandii. Pozwolilem sobie tylko
na jedna uwage w wywiadzie z Landsbergisem, kiedy to wyraznie mija sie
on z prawda.
Tekst Piotra Tyszki jest uzupelnieniem i kontynuacja wspomnien Erica
Behra z numeru 4 "Spojrzen".
Zas na koniec nieco 'tworczosci redakcyjnej'. Glosy krytyki przyjmujemy
zawsze z zainteresowaniem i pokora.
Jurek K-ek
__________________________________________________________________________
THE BIG CHILL POLISH STYLE
==========================
Richard S. Jacobs
In the small town of Nowe Miasto Lubawskie, six Poles, friends since
their mid 1980s college days in Gdansk, met to catch up on the past and
reflect on the future. They were an eclectic mix: A consultant, a
translator, an engineer, an accountant, a government worker, and a
university lecturer, these six individuals were members of the emerging
middle class. I had the privilege of spending three days with my new
Polish friends.
The train to Nowe Miasto Lubawskie was crowded, as are all trains in
Poland. Reaching this town of about seven thousand is no easy matter,
but then again very few things in Poland ever are. We were gathering in
the apartment of Janusz and Anita, who had moved from Gdansk shortly
after graduating from college. With little prospect for finding housing
in Gdansk, Janusz and Anita had ventured 120 kilometers south, and now
reside in a two bedroom flat with their 2 year old daughter, Maria.
Anita works as an accountant for the local government and Janusz is an
engineer for a private company. Their living accommodations were vastly
superior to anything a young couple could hope to locate in Gdansk,
where the occupancy rate is 100 percent.
Anita was waiting for us and had prepared a Polish supper of zapiekanka
and pickles. Zapiekanka is a potato based casserole with mushrooms,
tomatoes, green peppers, onions, sausage, and cheese. After suffering
two months of restaurant fare, this was indeed a treat for me. Of course
piwo (beer) accompanied supper and the conversation was centered around
the adventures of little Maria. Following dinner, we adjourned to the
front porch and were each given a glass of orange soda with enough vodka
in it to dramatically increase my comprehension of Polish.
Actually, as could most college educated Poles, Anita, Ruda, Teresa, and
Janusz all expressed themselves commendably in English. In fact, a broad
cross-section of the population, from taxi drivers to waiters, is
becoming more and more adept at communicating in English, and everyone
seems to enjoy demonstrating their abilities. As Poland becomes
increasingly integrated with Western nations, this is becoming an
important skill.
Throughout the night we discussed the circumstances that ultimately led
to Janusz and Anita leaving Gdansk. A lack of housing has plagued Poland
since World War II when much of the country, including Gdansk, was
leveled by the Nazis. During the ensuing decades apartment building were
hastily constructed from low quality building materials, including large
amounts of asbestos. The results, especially in large industrialized
areas, is that a majority of Poles dwell in massive complexes of cramped
apartments. Often several generations are forced to share a four or
five-room residence; and even after marrying, many young couples have no
alternative but to remain with their parents.
Recently several private firms have constructed "condominiums", where a
four room unit costs between $25,000 and $30,000. Because the average
worker in Poland earns only $150 per month, purchasing one of these
condominiums is beyond the financial capabilities of the vast majority
of Poles. Additionally, with a capital market still in its infancy and
an annual inflation rate of around 50 percent, affordable consumer
mortgages are nonexistent. The lack of credit also delays construction;
builders frequently run out of funding and many structures take up to
ten years to complete. And complicating the housing shortage are
Poland's vague property ownership laws which make purchasing land and
buildings difficult and extraordinarily time consuming.
On a more hopeful note, since the Communists fell from power those
individuals possessing the means have been able to construct rather
luxurious homes in as little as two or three years. With the advent of
an entrepreneurial class in Poland, there has been movement towards
reforming the property ownership rules and regulations. In addition, as
individuals and corporations are able to accumulate wealth, more capital
is becoming available to finance construction. New banks, with an
expressed interest in lending to consumers, are opening regularly. Of
course, until inflation is brought under control, interest rates will
remain high, making borrowing for housing or any other purpose a
difficult feat.
The sunrise in Nowe Miasto Lubawskie was spectacular. Gone was the
omnipresent haze in Gdansk generated by smokestacks and automobiles. The
light drizzle that began to fall later that morning lacked the acidic
sting of the rain in Gdansk. The layer of haze and acid rain is endemic
in Poland as coal represents the primary energy source. Natural gas from
the Soviet Union is difficult to obtain as the Soviets now require
payment in hard currency. Interestingly, the city of Gdansk recently
sold a nuclear power I plant when public outcry prevented the city from
commencing operations at the plant. With the city of Cracow literally
crumbling from the effects of pollution, Poles are becoming more aware
of the need to protect the environment.
This day proved to be one of those occasions. Janusz drove us in the
Polish style of accelerating for as long as and as often as possible, to
a nearby lake. Somehow we failed to veer off the road into a ditch and
arrived at one of the most pristine swimming and fishing areas in the
region. In spite of, or perhaps because of the difficulty of every day
life, Poles know how to have a good time. Whether it be swimming, or
attending a concert or play, they exhibit an enthusiasm that is
unabashed and contagious.
After returning to the apartment, Anita prepared a special lunch of
cabbage soup, beef, potatoes, carrots, and of course pickles. Jacek and
Roman arrived from Gdansk in time for lunch. Jacek worked for a legal
firm in Gdansk, and Roman was taking a brief respite from studying for
an upcoming actuarial exam. Like many young Poles he went to classes in
addition to working full time in an effort to develop skills useful in
the rapidly changing job market.
The majority of Poles who enter a University spend five years studying
and earn Masters Degrees in their chosen fields. Significantly many of
the textbooks, from economics to statistics, are written in English.
Most educated Poles learn English in addition to Russian, German, and of
course Polish. In fact Polish intellectuals pride themselves on their
ability to understand and communicate in a variety of languages. I
encountered many young Poles who were fluent in four languages and in
the process of learning several others.
The evening was filled with conversation and music. The Rolling Stones,
Chris Isaak, and Phil Collins were particular favorites; American and
British groups dominate the Polish musical scene. The importance of the
popularity of American culture should not be underestimated. American
flags appear with astonishing regularity in Polish stores and offices.
Clothing featuring the American flag was very much in style, especially
among the under 40 set. America was referred to in glowing terms and
viewed in an extremely positive if somewhat idealistic light. Poles
gloss over problems in the U. S. such as poor race relations, crime,
drug abuse, and the declining competitiveness of American workers and
manufactured goods. Despite the decades of anti-American propaganda
spewed by communist officials and media, the Poles I met admired and
respected America.
Poles suffer great disappointment when they realize that many Americans
can't even locate Poland on a map, and appear to have little regard for
the changes occurring. Investment in Poland by individual Americans,
U.S. businesses, and the government lags well behind the investment made
by Germany. The majority of joint ventures formed since the economic
firms commenced are between German and Polish firms.
Unquestionably, Poles see themselves as Europeans. Despite a standard of
living dramatically lower than Western Europeans, history and culture
links Poland with other Europeans. My Polish friends understand their
best hope for a successful transformation to a market economy lies in
joining the European Economic Community (EEC). Poles hope that
their country, with its geographic location in the center of Europe, can
serve as a gateway to the Soviet Union. The failure of NATO and the EEC
to admit Poland as a member has left many Poles questioning the
West's commitment and depth of concern toward Poland.
Throughout our time together my Polish friends tempered their optimism
about the progress Poland has made toward a free market economy with
concern that the gains were very tenuous. Lech Walesa's popularity has
fallen since he assumed a formal leadership role. Polish workers, after
years of sacrifices, are increasingly unwilling to bear further
hardships to ensure the success of the transformation process.
After arriving in Gdansk, I reflected on the discussions and events that
had transpired that weekend. Despite the daily rigors confronting many
young Poles: from a lack of privacy to frustration over the high prices;
there is a sense of hope. Instead of basking in the afterglow generated
by overthrowing communism, young Poles have continued to question
authority while educating themselves and pursuing careers.
Transforming the Polish economy after 45 years of ineptitude will not be
easy. Then again, few things in Poland are.
----------------------------------
Richard Jacobs is a second year MBA student. He spent the summer of 1991
working for the Solidarity Economic Fund in Poland.
[skroty red.]
________________________________________________________________________
NIE OSKARZAM POLAKOW
====================
Wywiad przeprowadzony przez Jagienke Wilczak i Martii Puukko z
Vytautasem Landsbergisem, przewodniczacym Rady Najwyzszej Republiki
Litwy.
Przepisal z Dziennika Zwiazkowego (Chicago, 11.11.1991) Tomek Wiltowski
(tomek@dribble.c-mols.siu.edu).
------------------------------
Do prezydenta Landsbergisa dostalismy sie wraz z korespondentem
finskiego radia, Martii Puukko, grubo po polnocy, odczekawszy co
swoje w holu, na kanapie. Podczas rozmowy pilnowal nas uzbrojony
oficer z osobistej ochrony prezydenta.
Martii Puukko (MP): Czy moglby pan prezydent porownac sytuacje
Litwinow w Polsce i Polakow na Litwie?
(VL): W sensie prawnym - o ile wiem - Polacy maja duzo wiecej uprawnien
i mozliwosci na Litwie niz Litwini w Polsce. Mam nadzieje, ze to sie
wyrowna gdy beda podpisane polsko-litewskie dokumenty o prawach
mniejszosci. Mielismy przygotowany projekt, ktory Polska poczatkowo
jakby akceptowala, nie miala nic przeciwko niemu, a pozniej zaczela
odmawiac. Przygotowanie dokumentow litewsko-polskich juz od poczatku
roku jest wlasciwie zamrozone. Ostatnio oczekujemy na przyjazd
ministra Spraw Zagranicznych K. Skubiszewskiego, ale planowana data
zbiega sie z poczatkiem obrad ONZ i na pewno przesunie sie o kilka dni
[do wizyty w koncu doszlo w biezacym tygodniu - przyp. red.].
Minister A. Saudargas zaproponowal to min. Skubiszewskiemu w Moskwie.
Wyrazono zgode, ze o kilka dni mozna te wizyte przesunac.
Jagienka Wilczak (JW): Jak widzi pan prezydent model stosunkow z Polska?
VL: Jak z kazdym innym panstwem: oparte na rownoprawnej zasadzie
dobrej woli i dobrej checi. Z Polska wiaza nas wiezi historyczne,
kulturalne i narodowosciowe. Mamy mniejszosci po obu stronach i to
moze stac sie dodatkowym atutem w rozwoju stosunkow. Czasem moze byc
wykorzystywane dla pogorszenia tych stosunkow, ale zadna strona nie
jest tym zainteresowana.
JW: Za chlodne w tej chwili stosunki obwinia pan strone polska?
VL: Nie znam powodow, ktore usprawiedliwialyby fakt, ze polityka wobec
Litwy, czy Wschodu w ogole, byla taka - mozna powiedziec - bierna w
tym roku. Moze Polska miala klopoty ze Zwiazkiem Radzieckim, moze
miala jakies plany na dluzsza mete? Zauwazylismy, ze dobry poczatek
nie doczekal sie rozwiniecia i finalu.
JW: Czy istnieje obawa, ze to co wydarzylo sie ostatnio w litewskim
parlamencie - mysle o rozwiazaniu rad rejonowych - wplynie na dalsze
ochlodzenie kontaktow?
VL: To bedzie zalezalo od checi.
MP: Polacy chca miec swoj uniwersytet. Czy ma pan cos przeciwko niemu?
VL: Moga miec uniwersytet i na pewno beda mieli (JUZ JEST- przyp. moj
TW). Nie mam nic przeciwko temu, byle tylko byl dobry, nakierowany na
istotne cele.
MP: Jaki jest pana stosunek do dwujezycznosci, oficjalnego
funkcjonowania dwu jezykow, polskiego i litewskiego?
VL: Nie ma takiego powodu; juz to mielismy, gdy obowiazywaly dwa
jezyki, litweski i rosyjski.
JW: Czyli - lepiej byloby gdyby Litwa zostala panstwem jednojezycznym
i jednonarodowym?
VL: Nie, dlaczego pani tak przekreca? Nie trzeba tak przekrecac mysli.
Poniewaz jest panstwo - jest jezyk panstwowy, jak w kazdym panstwie
[nieprawda: w USA n.p. panstwowego jezyka nie ma. Poza tym jest
wiele krajow o wiecej niz jednym jezyku urzedowym: Kanada, Szwajcaria,
Finlandia etc. - przyp. red.].
JW: Czasami odnosze wrazenie, ze wladze litweskie boja sie polskich
resentymentow. Jakich gwarancji potrzeba, zeby nie bylo obaw, ze
Polacy zechca odebrac Litwie Wilno, ze zmienia sie granice panstwowe,
bo pakt Ribbentrop-Molotow bedzie zakwestionowany?
VL: Czy nie za duzo pani nalozyla tych kwestii? Pakt Ribentropp-Molotow
jest niewazny i nikt sie nie boi. Prosze od razu nie stawiac takich
pytan wielopietrowych. A co do resentymentow, to sa one naturalnym
zjawiskiem. Tyle, ze sposrod resentymentow pojawiaja sie czasami
momenty - jakby je nazwac? - rewindykacji stanu obecnego albo
podburzen nacjonalistycznych. Bo takie sily istnieja w Polsce; chyba
nieliczne, ale jednak istnieja.
JW: Uwaza sie tu, ze ataki na samorzady i oskarzanie Polakow o
bolszewizm stanowia probe zalatwienia raz na zawsze polskiego
problemu na Litwie. Mowi sie tez, ze pan prezydent popiera
te tendencje.
VL: Tego, o czym pani mowi nie ma i nie bylo. Nie ma oskarzania
Polakow jako calosci. Sa zwolennicy radzieckiego komunizmu, sa
ludzie ze starej nomenklatury, ktorzy narobili duzo zlego, nie
tylko Litwie ale takze Polakom na Litwie. O tych ludzi teraz chodzi,
nie o Polakow. Samorzady nie sa rozwiazane w calosci, nie zlikwidowano
ich. A rozwiazanie kwestii polskiej, jak pani powiedziala? Ta kwestia
jest naturalna. To nie jest duzy problem dla kraju europejskiego, za
jaki sie uwazamy. A jesli chodzi o konkretne samorzady rejonowe - sa one
rozwiazywane na czas stosunkowo krotki i okreslony, a nie na zawsze,
jak pani czy ktos inny tlumaczy. Tym bardziej, ze samorzady nizszego
szczebla istnieja i dzialaja. Trzeba tylko nie rozjatrzac i nie
powiekszac problemu, ktory jest polityczny, nie narodowosciowy.
JW: Czy pan prezydent nie obawia sie, ze cala sprawa przysporzy atutow
panskiej opozycji?
VL: To zalezy od rozsadku i etyki opozycji. Bo przeciez opozycja, jak
i wszyscy, ktorzy tu sa, wiedza jak jest naprawde. A jezeli beda
przeksztalcac fakty, wykorzystujac przeciwko nam, pokazujac jakies inne
intencje, to beda postepowac niewlasciwie.
JW: Jakie, zdaniem pana prezydenta, sa dzis najwazniejsze problemy
Litwy: czy to kwestie polityczne czy gospodarzce?
VL: Problemem numer jeden jest wycofanie wojsk radzieckich. O tym
mowimy kazdego dnia i mamy nadzieje, ze cos sie poruszy: choc nie
znamy perspektywy konkretnych posuniec. Strona radziecka jeszcze
nie ma decyzji. A inne problemy - to oczywiscie kontynuacja reformy
gospodarczej, ekonomicznej, finansowej. I problem, jak przejsc przez
ten okres z najmniejszymi stratami gospodarczymi i spolecznymi.
Bo ma sie pogorszyc nieco, moze niezupelnie, a moze na jakis czas
zupelnie. Nie czujemy grozy duzego kryzysu, ale trudnosci beda. Uwazamy,
ze otwieranie sie na Zachod, na swiat pomoze nam dostac ekspertyzy,
rady i kredyty, zeby nie bylo duzych wstrzasow przez te kilka lat.
JW: Byliscie zwiazani z organizmem radzieckim. Sadzi pan, ze
godpodarczo poradzicie sobie bez scislego zwiazku z Moskwa
czy republikami?
VL: Moskwa, jako centralna wladza bylego Zwiazku Radzieckiego, moze
okazac sie niepotrzebna dla stosunkow republik radzieckich z krajami
zagranicznymi, to znaczy z Litwa. Bylismy nie zwiazani z nim, a
przez niego zwiazani i podwiazani. A gdy przeszlismy na
stosunki partnerskie, to mamy tez - przede wszystkim - takie stosunki
z republikami, z wlaszcza z Rosja. Najbardziej aktywne - z sasiednia
Bialorusia, niepotrzebna nam Moskwa, by handlowac z Bialorusia.
MP: Czy wedlug pana, powrot komunizmu jest nadal mozliwy?
VL: Powrot przemocy - tak, komunizmu dawno nie ma. Jest totalitaryzm
radziecki, ktory jeszcze chce przetrwac, mimo niepowodzen i prawie
katastrofy, ktora jest widoczna po niepowodzeniu puczu. Ale obawiamy
sie, ze maja jeszcze rezerwy. I sily stagnacji w tej chwili
przeciwdzialaja coraz mocniej, chcac przeszkodzic glebokiej rewolucji:
bezpowrotnej likwidacji bolszewizmu. Dla nas jest to kraj sasiedni:
przemiany tam nastepuja, ale perspektywa szybkiego wykorzenienia
bolszewizmu w tej chwili nie jest tak wyrazna jak w pierwszych dniach
wolnosci. Mamy sie pozbyc pozostalosci systemu sowieckiego i
czesciowo takich grup ludzi, ktorzy jeszcze nie potrafia
bezkonfliktowo wpisac sie w zycie.
-------------------------------------------
[Przytoczyl Tomek Wiltowski]
______________________________________________________________________
CZY LITWA ZMIERZA DO DYKTATURY?
===============================
Byla premier Litwy w wywiadzie udzielonym holenderskiemu dziennikowi
'De Volkskrant' atakuje prezydenta Landsbergisa.
[Przedruk z 'Gazety Wyborczej', 28.10.1991]
Kazimiera Prunskiene, ktora w styczniu tego roku ustapila ze
stanowiska premiera Litwy z powodu konfliktu z prezydentem
Landsbergisem, oskarza dzisiejsze wladze litewskie o "maskowany
nacjonalizm, polaczony z przestarzalym mysleniem socjalistycznym".
Tesknota za dyktatura wystepuje - jej zdaniem - zarowno w kregach
skrajnej prawicy, jak i wsrod bylych funkcjonariuszy komunistycznego
aparatu wladzy. Dyktature, ktorej sie obawia, Prunskiene okresla jako
"narodowo-socjalistyczna".
-------------------------------------
Wszystkie dyktatury, wszystkie systemy totalitarne sa do siebie
podobne. Nie ma znaczenia, czy ich sztandary sa czerwone, brunatne czy
tez trojkolorowe jak flaga Litwy. Wystepuje u nas tendencja do
absolutyzmu: lamanie praw jednostki, cenzura prasy. Widac strach przed
mowieniem tego, co sie mysli. Takie zjawiska pamietam z poprzedniej
epoki, z czasow Brezniewa. W czasach pieriestrojki, za Gorbaczowa, to
sie nie zdarzalo.
Dzisiaj o polityce ludzie mowia najchetniej za zamknietymi
drzwiami. Albo lapia cie gdzies w przelocie, wciagaja w kat i szepcza
zgadzam sie z toba, ale nie powiem tego glosno, bo nie chce stracic
pracy. Wcale nie przesadzaja - tak to sie moglo by dla nich skonczyc.
Moje ugrupowanie, "Przyszlosc Litwy", ma czesto klopoty z
wynajeciem sali na zebranie. Zdarza sie, ze bojowkarze zaklocaja nasze
spotkania. Dwa razy mowcow obrzucono koktajlami Molotowa. Mowilismy o
tym w parlamencie, ale Landsbergis powiedzial: "To przeciez byly male
bombki. Nikt nie zostal zabity. Po co w ogole o tym mowic?"
Niepodleglosc to jeszcze nie demokracja
---------------------------------------
Wywalczylismy sobie niepodleglosc. Nie tylko prosci ludzie, ale
rowniez wielu politykow sadzi, ze niepodleglosc to to samo, co
demokracja. Ale co to za demokracja, jezeli nadal wszystko jest
podporzadkowane wladzy panstwowej? Na kazdym kroku wladza szermuje
potrzeba obrony jednosci. Ja natomiast jestem zdania, ze nie ma
demokracji bez pluralizmu.
Niedawno w telewizji wystapil duchowny katolicki, ktory powiedzial
doslownie tak: "Jezeli dzisiaj ktos wystepuje z krytyka, albo zamierza
tworzyc opozycje, to jest to zdrada Litwy. Za taka zdrade trzeba
zaplacic krwia".
Z Landsbergisem mielismy i mamy zupelnie rozbiezne poglady na to,
co lezy w naszym interesie narodowym, na czym polega demokracja, jak
nalezy ukladac stosunki z naszymi wschodnimi sasiadami. Landsbergis i
Gorbaczow nie mogli sie zupelnie porozumiec. Za kazdym razem, kiedy
dochodzilo do ich rozmowy, konczylo sie na utarczce osobistej. Ja
uwazalam, ze ten konflikt nie lezy w naszym interesie i powiedzialam to
Landsbergisowi wprost.
Panuje u nas atmosfera zwyciestwa. To my zwyciezylismy Zwiazek
Radziecki, Armie Czerwona, komunistow. Zapomina sie, ze bez zwyciestwa
demokracji w Rosji, w Moskwie, w St. Petersburgu nie byloby naszego
zwyciestwa.
Wiele osob tego nie dostrzega. Ich zdaniem rzadza nami teraz ci,
ktorzy zwyciezyli komunizm. Rzad Landsbergisa wie wszystko, ma zawsze
racje, tworza go bohaterowie, ktorym nalezy sie bezwzgledne
posluszenstwo. W dodatku ludzie sa calkowicie uzaleznieni od panstwa -
prywatyzacja i gospodarka rynkowa to dla nas jeszcze przyszlosc.
Zachowane struktury totalitarne wypelniaja sie narodowa trescia.
Szacunek dla mniejszosci
------------------------
Uwazam, ze nic nie usprawiedliwia rozwiazania polskich samorzadow
przez wladze litewskie. Samorzady zostaly przeciez wybrane przez
miejscowa ludnosc. Argumentowano, ze czlonkowie rad kolaborowali z
inicjatorami nieudanego puczu. Moglo tak byc, ale wowczas winnych trzeba
bylo indywidualnie pociagnac do odpowiedzialnosci sadowej.
Glosowalam przeciw rozwiazaniu rad, jednak zdecydowana wiekszosc w
naszym parlamencie byla za. Ta decyzja wywolala tylko dalsze napiecia
miedzy ludnoscia polska i litewska. A przeciez mozemy sobie pozwolic na
pewna wielkodusznosc, pokazac polskiej mniejszosci, ze nie ma sie czego
obawiac w niepodleglej Litwie.
Tak jak nie mozna oskarzac wszystkich Polakow o kolaboracje z
Janajewem, nie mozna rowniez w ciemno rehabilitowac zbrodniarzy
wojennych tylko dlatego, ze po 1945 roku skazaly ich sady radzieckie.
Potrzebna jest staranna rozwaga: kto zawinil? Kogo mozna uniewinnic?
Uwazam, ze panstwa zachodnie nie powinny wahac sie przed
uzaleznieniem przyjecia Litwy do EWG od wprowadzenia przez Wilno pelnej
demokracji i gospodarki rynkowej. Idea panstwa prawa i szacunek do
mniejszosci maja dluga tradycje w Europie. Do tej tradycji musimy
nawiazac.
Anet Bleich, tlum. wer
'De Volkskrant' - 'Gazeta Wyborcza' 28.10.1991.
------------------------------
[Przytoczyl Jurek Krzystek]
________________________________________________________________________
DRUGI GLOS Z ODDALI
===================
Piotr Bohdan Tyszko (piotrek@vtvm1.cc.vt.edu)
Przeczytalem z wielkim zainteresowaniem wspomnienia Erica Behra
z konspirowania w latach siedemdziesiatych ["Spojrzenia" nr. 4
- przyp.red.]. Obudzilo to we mnie moje wlasne wspomnienia i
doznalem cos w rodzaju kombatanckiego rozrzewnienia. No to mnie
tez poczytajcie.
Musze przyznac, ze tak wlasnie bylo jak Eric napisal. W moim
przypadku zaczelo sie od kolportarzu "Biuletynu Informacyjnego"
KOR i skupywania papieru (tak, po 1-2 ryzy), a skonczylo sie w
roli (niezbyt zreszta wprawnego) sitodrukarza. Kiedy pojawila
sie opozycja ja bylem gotowy - tradycje rodzinne z okupacji
niemieckiej i lektury na tenze temat zrobily swoje. Zreszta
probowalem juz wczesniej, tylko niezbyt umiejetnie. Nasza
tajna organizacja antysowiecka i antykomunistyczna wpadla,
prawdopodobnie wskutek dostania sie jakichs naszych papierow
w rece rusycystki (to bylo w siodmej klasie). Rodzice byli wzywani
na komende na Opaczewskiej i ojciec przeprowadzil ze mna potem
dluga rozmowe o tym, ze jeszcze musze sie duzo nauczyc, i ze
jeszcze przyjdzie na mnie czas. W to ostatnie to powatpiewalem, ale
okazalo sie, ze Tata znal lepiej logike historii Polski.
Tak, jak Eric, pamietalem Marzec i Grudzien. Zwlaszcza
Grudzien utkwil mi mocno w swiadomosci: byl to pierwszy raz w moim
zyciu kiedy na serio powialo groza. Z obu tych wydarzen wysnulem
wniosek, ze wladza to lobuzy. Podobnie bylo w 1976 - groza, gniew,
ale kiedy tylko zaczalem dostawac bibule, uczucia te ustapily
rewolucyjnemu zacieciu. I juz wiedzialem, ze ojciec mial racje, i
ze moj czas nadszedl. Dokumentem, ktory ostatecznie zrobil ze mnie
antykomuniste byla "Ksiega zapisow cenzury". Polknalem ja w jeden
wieczor - jak to zwykle bywalo, nastepnego dnia mialem oddac.
Po jakims czasie stwierdzilem, ze jestem stworzony do rzeczy wyzszych
niz kolportaz i latanie za papierem. Poprzez moj kontakt (zreszta
ladna dziewczyne) wszedlem w konszachty z NOWA i zostalem "skierowany
na kurs" sitodruku. Zajecia odbywaly sie w prywatnym mieszkaniu na
Czestochowskiej, na mojej rodzinnej Ochocie. Oprocz mnie i mojego
przyjaciela Piotra (jest teraz lesniczym pod Warszawa) braly w nim
udzial chyba 4 osoby, a wykladowca byl Witek Luczywo. Tak na
marginesie, to podczas mojego konspirowania spotkalem kilka obecnie
znanych osob. Ale, jako ze to bylo konspirowanie, osoby te nie mialy
pojecia, ze ja to ja, tzn. Piotr (dla niektorych Bohdan) Tyszko. Nie
moge wiec ciagnac obecnie korzysci z mojej kombatanckiej przeszlosci.
Jedna z pozniejszych slaw, o ktore sie otarlem, byl Zbyszek Bujak. Ale
wtedy, w 1980, Zbyszek Bujak byl skromnym i niepozornym robotnikiem.
Zreszta dowiedzialem sie ze on to on dopiero jak wyszedl z lokalu - coz,
konspiracja.
No, ale wrocmy do drukowania.
Pozwole sobie uzupelnic szczegoly techniczne podane przez Erica.
Ramki do sitodruku kupowalo sie w sklepie dla artystow na Mazowieckiej.
Byly to po prostu blejtramy, ktore trzeba bylo skleic (bo kupowalo sie
je w czesciach), obrobic i obciagnac sitem (na zszywacze biurowe i
butapren). Nastepnym etapem naszej pracy bylo powleczenie sita
swiatloczula emulsja i naswietlenie przez diapozytywy. Diapozytywy
byly wykonywane przez firmowe laboratorium fotograficzne i rozprowa-
dzane po zespolach drukujacych. I na koniec, jak Eric wspomnial,
kladlo sie na sito farbe i posuwalo rakla. Przyznam, ze otrzymanie
dobrego druku nie bylo latwe i nigdy nie osiagnelismy perfekcji.
Po pierwsze, diapozytywy musialy byc idealne. Nastepnie, emulsje
trzeba bylo rozprowadzic rownomiernie i nie za grubo, nie za cienko.
Czas naswietlania byl bardzo wazny, jak tez wyplukiwanie nieutrwa-
lonej emulsji tam, gdzie literki. No i w koncu samo drukowanie.
Jesli rakla byla nieodpowiednia (robilo sie ja z samochodowego paska
antystatycznego i deseczki) albo tkanina zle naciagnieta, to i efekt
byl do luftu. A firma brakorobstwa, przynajmniej w naszym przypadku,
nie uznawala. Przykro bylo wywalac kilka ryz papieru wudrukowanego
kosztem snu, ciezkiej pracy (sprobuj tak kilka tysiecy razy przeciagnac
rakla po sicie!) i z narazeniem wolnosci i indeksu.
Oczywiscie zaopatrzenie w materialy bylo powaznym problemem. Tkanine
sitowa i farbe szmuglowalo sie z Zachodu (ja sam przemycilem raz
wielka puszke farby z Anglii). Zeby zaoszczedzic farbe ludzie mieszali
ja z roznymi wypelniaczami. Najlepszym wypelniaczem okazala sie
pasta do prania Komfort. Oszczedzalo sie farbe, a i sprzatanie bylo
ulatwione - wstawiales do wanny i plukales ciepla woda. Wada tej
techniki bylo to, ze wydawnictwa w ten sposob powielone nie byly
wodoodporne.
Po Sierpniu NOWA oddelegowala czesc personelu do pomocy Solidarnosci,
ale my zostalismy w podziemiu. Szefostwo wydawnictwa slusznie nie
wierzylo komunie. Stan wojenny zaskoczyl nas z calym warsztatem
umieszczonym w mieszkaniu mojej znajomej, dzialaczki "S". Trzeba
bylo ewakuowac graty. Zmobilizowalem trzech kumpli, wzielismy
narty i plecaki i przenieslismy caly majdan udajac narciarzy wracajacych
z gor do willi mojego krewnego.
I to byl koniec mojego pracy w Niezaleznej Oficynie Wydaniczej. Nie
dokonalem w niej wielkich czynow, a i drukarz byl ze mnie kiepski.
Ale mialem poczucie, ze robiac te rzeczy poszerzam margines swojej i
innych wolnosci. Dzieki mojemu zaangazowaniu w rozprzestrzenianie
wolnego slowa nigdy nie czulem sie zniewolony. I nie musialem
zazdroscic poprzednim pokoleniom ze zyly w ciekawszych czasach.
I do tego jestem szczesliwy, ze (uzywajac sformulowania z piosenki
Kelusa) amunicja, ktora strzelalem byla papierowa. Zreszta zacytuje
z pamieci:
...Mowili mi maturzysci, ze to mogl wymyslic Haszek
by papierem czolgi necic, lub papierem czolgi straszyc...
Jednak w koncu wyszlo na nasze.
Piotr Bohdan Tyszko
Blacksburg, Wirginia, USA
_________________________________________________________________________
MUZYKA WSPOLCZESNA - DLA KOGO ?
===============================
Jurek Krzystek
Powiedzenie, ze swiat sie stal maly, jest takim banalem, ze nie
powinno sie od niego zaczynac zadnego tekstu. Sama instytucja "Spojrzen"
juz o tym swiadczy.
Ale to nie przeszkadza, ze co pewien czas odkrywam te prawde od nowa.
Ostatnio, gdy siedzialem wieczorem w swym laboratorium nad jakims w
miare nudnym eksperymentem i sluchalem lokalnej stacji radiowej,
nadajacej muzyke klasyczna. W pewnym momencie spikerka zagadala do mnie
dosc niecodziennym nad Pacyfikiem akcentem i zapowiedziala bezposrednia
transmisje koncertu Orchestre de Paris, pod batuta Krzysztofa
Pendereckiego. Co do tej bezposredniosci to mam swoje zdanie, zwazywszy
9-godzinna roznice czasu, ale spikerka w rzeczy samej okazala sie byc
Francuzka, a koncert istotnie prowadzil Penderecki. Program skladal sie
z dwu czesci: przed przerwa - Penderecki, po przerwie - Czwarta Symfonia
Piotra Iljicza Czajkowskiego, zwana takze "Malorosyjska", czy tez, jak
bysmy dzis powiedzieli, "Ukrainska".
Gdybym mial napisac recenzje z tej transmisji, najszybciej rozprawilbym
sie z Czajkowskim (z powodow zupelnie innych, niz te, o ktorych pisal
Eric Behr w numerze 7 "Spojrzen" :-)
Po pierwsze, nie jest to moj ulubiony kompozytor. Po drugie, sposrod
szesciu jego symfonii, ta akurat jest moim zdaniem dosc nudna. Po
trzecie, sposrod znanych mi jej wykonan, wykonanie pod Pendereckim bylo
wiecej niz troche nudne: nic sie w nim nie trzymalo kupy.
Ale nie o tym chcialem pisac. Pomyslalem bowiem, ze recenzji samej
muzyki Pendereckiego nie potrafilbym napisac, bo scieka ona (muzyka, nie
recenzja) po mnie, jak po gesi woda. Co wiecej, nie tylko jego muzyka,
ale w zasadzie cala tzw. 'wspolczesna muzyka powazna'. Wspolczesna,
czytaj - II polowa XX wieku.
Jestem pewien, ze nie jest to tylko moje wrazenie. Latwo bylo to co roku
zauwazyc podczas festiwalu "Warszawska Jesien", odbywajacym sie na ogol
tuz przed rozpoczeciem regularnego sezonu koncertowego Filharmonii. Sala
wypelniala sie wtedy zupelnie inna publicznoscia niz ta, ktora
uczeszczala na regularne koncerty. Nie bede dociekal, jaka byla to
publicznosc, nie o to tu bowiem chodzi.
Chodzi o to, ze wspomniana 'wspolczesna muzyka powazna' jest traktowana
przez olbrzymia wiekszosc dowolnego spoleczenstwa jako cos straszliwie
nudnego, obcego, nie do sluchania. Bo jesli nawet dana publicznosc sama
muzyke 'powazna' ceni, to przed moderna (nawet nie awangarda) dostaje
dreszczy. Dlatego kawalki wspolczesne upycha sie w programach
koncertow obok (a najlepiej przed) repertuaru klasycznego. Chodzi o
to, zeby ktos na koncert przyszedl, albo nie wyszedl przed koncem.
Ustawienie utworu wspolczesnego na koncu programu grozi masowym
exodusem publicznosci w przerwie.
Drazy mnie mysl, skad sie to wzielo i odkad to trwa. Ba, sam termin
'muzyka powazna' (po angielsku 'classical music') jest chyba niezbyt
dawnej daty.
Bo kiedys na pewno tak nie bylo. Nie bylo podzialu na muzyke 'powazna' i
'niepowazna'. Gdy Mozart wystawial swa opere "Wesele Figara" w Pradze,
nastepnego dnia cale miasto spiewalo i tanczylo arie z tej opery.
W nagrode skomponowal dla Pragi "Don Giovanniego" - reakcja byla
podobna. "Zaczarowany Flet" w ogole zostal napisany na zamowienie
trupy aktorskiej niejakiego Schickanedera w Wiedniu, takiego, mozna by
rzec, 'teatru ludowego'. Z kolei nikt wowczas nie wykonywal i nie sluchal
muzyki starej, napisanej chocby 20 lat wczesniej. Muzyka Bacha zostala
zapomniana zaraz po jego smierci na lat co najmniej 70, zanim wydobyl ja
z lamusa Mendelssohn. Mozart studiowal wprawdzie utwory Bacha i Haendla,
ale to z racji profesjonalnego zainteresowania, a nie do wykonywania
(zinstrumentowal ponownie nawet calego "Mesjasza" Haendla, ale to tylko
ciekawostka).
Czyli w krotkich slowach: jeszcze na przelomie XVIII i XIX wieku, a
pewnie i 50 lat pozniej, najwieksi kompozytorzy 'tworzyli dla ludzi',
ludzi sobie wspolczesnych.
Kiedy wiec cos sie zalamalo? Tu juz tylko moge zgadywac (zapewne ktos
juz na ten temat pisal, ale nie jest mi to znane).
W kazdym razie u schylku XIX wieku istnial juz pewien podzial, najlepiej
widoczny w stolicy swiatowej muzyki, czyli Wiedniu: z jednej strony
komponowane coraz wieksze formy (symfonie Mahlera czy Brucknera),
przytlaczajace swoim rozmiarem i ciezarem, z drugiej strony muzyka
'lekka, latwa, przyjemna' w rodzaju tej pisanej przez dynastie Straussow
czy tez pozniej przez Lehara i Stolza. W okresie tym musiala sie
uformowac 'muzyka powazna', dla bardziej wysublimowanego sluchacza.
Muzyka ta stawala sie coraz bardziej wyrafinowana: najpierw Richard
Strauss, potem, juz w XX wieku, dodekafonisci z Schoenbergiem na
czele. Az wysublimowala sie tak dalece, ze stala sie rozrywka dla
nielicznej mniejszosci.
Kiedy wiec muzyka 'powazna' stala sie nie do sluchania dla szerszej
rzeszy spoleczenstwa? W moim mniemaniu w tym momencie, kiedy nie dala
sie wiecej zaspiewac, zanucic, czy chocby zagwizdac. Niech mi ktos
sprobuje odgwizdac kilka kawalkow ze "Swieta Wiosny" Strawinskiego, czy
"Koncertu na Orkiestre" Bartoka. Owszem, zdarzaly sie i zdarzaja
wyjatki, nawet w naszym XX stuleciu, zeby wymienic francuskich
impresjonistow, czy wielu kompozytorow rosyjskich z Prokofiewem na
czele. Ale to sa wyjatki. 'Mainstream' muzyki powedrowal w strone
awangardy w rodzaju Bouleza, Cage'a, Nono czy Ligetiego. Awangardy
takiej, ze Pendereckiego slucha sie po niej ze zdeklarowana
przyjemnoscia, o dodekafonistach nie wspominajac (mialem kiedys okazje
wysluchac na festiwalu w Salzburgu Maurizio Polliniego gnebiacego
fortepian i publicznosc straszliwie nudna i dluga - prawie godzinna -
sonata Bouleza; gdy na bis wykonal dodekafonistyczny utwor Weberna,
brzmialo to jak niebianskie harmonie).
Trzeba przy tym zastrzec, ze _melodyka_ nie jest czyms obiektywnym i
danym przez nature. Muzyka sredniowieczna melodyczna nie byla,
muzyka starozytna tez nie (choc tak naprawde nikt nie wie, jak
brzmiala muzyka starogrecka czy rzymska). Ale w czasach nowozytnych, tak
od poczatku renesansu we Wloszech, melodia zdaje mi sie byc podstawa
muzyki 'dla sluchaczy' - w odroznieniu od muzyki 'dla wykonawcow',
ktora moze polegac na innych elementach, ktore moga docenic wlasnie
profesjonalisci, ale nie szeroka rzesza sluchaczy.
Wiec co ma zrobic ktos taki jak ja, kto chcialby wylowic sposrod
dzwiekow jakis wpadajacy w ucho fragment melodii lub rytmu, a
niekoniecznie kocha Michaela Jacksona czy Madonne, pozostawiajac ich
nastepnej generacji? Ano zasklepia sie w swym konserwatyzmie i wraca do
muzyki starej, w kazdym razie sprzed tego naszego wieku. Albo slucha
wyjatkow, n.p. Hiszpana Joaquino Rodrigo (Concierto Serenata na harfe
i orkiestre jest chyba moim ulubionym utworem zyjacego kompozytora),
czy niezyjacego juz Francuza Dariusa Milhaud. Czy tez utworow
'bylych kompozytorow radzieckich': Chaczaturiana albo Szostakowicza.
Albo slucha jazzu (byle nie awangardowego!), choc bez stuprocentowej
satysfakcji, bo teskni do wiekszej i scislejszej formy. Albo muzyki
filmowej, n.p. Vangelisa czy Morricone. Albo...
Jurek Krzystek
________________________________________________________________________
HISTORIA POLSKI - DZIEN PO DNIU
===============================
Zbigniew J. Pasek
STYCZEN
=======
1. 1949 Powolanie Panstwowych Gospodarstw Rolnych
1973 Utworzenie koncernu wydawniczego RSW "Prasa-Ksiazka-Ruch"
1975 W Jelczu zjechal z tasmy pierwszy Berliet (PR-110)
1977 Opublikowanie Karty 77 w Pradze
1979 Zmarl Boleslaw Piasecki
1988 Zaprzestanie zagluszania Radia Wolna Europa
2. 1957 Utworzenie ZMS
1969 Rozpoczecie procesu komandosow (Kuron i Modzelewski)
3. 1946 KRN uchwala ustawe o nacjonalizacji
4. 1944 Armia Radziecka przekroczyla granice Polski
1947 Proces czlonkow WiN
1949 Stefan Wyszynski zostaje biskupem Warszawy i Prymasem Polski
1953 Zniesienie kartek i podwyzka cen
1958 Pierwsze posiedzenie Ogolnopolskiego Komitetu Frontu Jednosci
Narodu
5. 1942 Utworzenie PPR
1968 Dubczek zostaje I sekretarzem KC KPCz
1982 Rozwiazanie NZS
7. 1982 Ukazal sie pierwszy numer "Tygodnika Wojennego" Regionu Mazowsze
"Solidarnosci"
8. 1951 Upanstwowienie aptek, rozwiazanie Izby Aptekarskiej
1951 Ustawa o obywatelstwie polskim
1959 Inauguracja Charlesa de Gaulle'a jako prezydenta Francji
1971 Ustawa o "stabilizacji cen"
9. 1944 Powolanie Rady Jednosci Narodowej
10. 1982 Wielka powodz w rejonie Plocka
11. 1957 Rozwiazanie ZMP
12. 1978 Powolanie Towarzystwa Kursow Naukowych
1987 W. Jaruzelski na audiencji papieskiej w Rzymie
13. 1773 I rozbior Polski
1940 Powolanie ZWZ (Komendant Glowny gen. K. Sosnkowski)
1966 Otwarcie w Rzymie roku millenium Chrztu Polski
1984 Zakonczenie procesu Macieja Szczepanskiego
14. 1953 Zdemaskowanie 'spisku lekarzy' w Moskwie
1982 Rozpoczecie wydawania "Rzeczpospolitej"
15. 1945 Zdobycie Kielc przez Armie Radziecka
16. 1961 Przybycie arrasow z Quebecu do Gdyni
17. 1945 Zdobycie Warszawy przez Armie Radziecka
19. 1831 Sejm detronizuje Mikolaja I
1945 Rozwiazanie Armii Krajowej (rozkazem gen. L. Okulickiego)
1945 Zdobycie Krakowa przez Armie Radziecka
1947 Wybory do Sejmu; sfalszowane zwyciestwo Bloku Demokratycznego
20. 1661 Krol Jan Kazimierz nadaje prawa uniwersytetu kolegium ojcow
jezuitow we Lwowie, przeksztalcownego faktycznie w Uniwersytet
Stafana Batorego w 1784 r.
1957 Wybory do Sejmu (bez skreslen - na wezwanie Gomulki)
21. 1861 Zmarl St. Staszic
22. 1863 Wybuch Powstania Styczniowego
1957 Porwanie Bohdana Piaseckiego, syna Boleslawa Piaseckiego
23. 1950 Oddanie "Caritasu" pod zarzad komisaryczny (ksieza patrioci)
1952 Ogloszenie projektu nowej konstytucji; po raz pierwszy pojawia
sie nazwa PRL
24. 1971 Spotkanie E. Gierka ze strajkujacymi stoczniowcami Szczecina
25. 1949 Powolanie RWPG
1955 Dekret Rady Najwyzszej ZSRR o zakonczeniu stanu wojny miedzy
Zwiazkiem Radzieckim a Niemcami
1971 Spotkanie E. Gierka i P. Jaroszewicza ze strajkujacymi
stoczniowcami Gdanska (pomozecie?)
26. 1797 Konwencja rozbiorowa w Petersburgu
1919 Pierwsze demokratyczne (po 123 latach) wybory do Sejmu
30. 1968 Zdjecie "Dziadow" z afisza w Teatrze Polskim w Warszawie
1990 Rozwiazanie sie PZPR
___________________________________________________________________
Redakcja "Spojrzen": Jurek Krzystek (krzystek@u.washington.edu)
Zbigniew J. Pasek (zbigniew@caen.engin.umich.edu)
Jurek Karczmarczuk (karczma@frcaen51.bitnet)
Copyright (C) by Jerzy Krzystek 1992. Copyright dotyczy wylacznie
tekstow oryginalnych i jest z przyjemnoscia udzielane pod warunkiem
zacytowania zrodla i uzyskania zgody autora danego tekstu.
Prosby o prenumerate i numery archiwalne do Jurka Krzystka
____________________________koniec numeru 8_________________________